Een Nederlands echtpaar op pad in het Spanje van 1959

1959. Generaal Franco is 20 jaar aan de macht in Spanje en zit inmiddels stevig in het zadel. Op 1 april van dat jaar wordt de enorme kerk op de herdenkingsplaats Valle de los Caidos (Vallei van de Gevallenen), op 40 km van Madrid, door Franco geïnaugureerd. Veel tegenstanders van Franco zijn uit Spanje vertrokken, de achterblijvers leven zo goed en zo kwaad als het gaat onder een dictatoriaal en nationalistisch regime.

In dat jaar besluit Hans Leusden, fotograaf van beroep, samen met zijn vrouw Weina Berghege, de jongste zus van mijn moeder, naar Spanje te reizen, met auto en caravan. Hij maakt vele dia’s, om naderhand in Nederland met commentaar van Weina lezingen over Spanje te geven.

Na het overlijden van Hans (in 1989) en Weina (in 2005) komen de vele kistjes met dia’s in mijn bezit. Een flink aantal jaren kijken mijn man en ik er niet naar om, maar als we wat meer tijd krijgen, worden we toch nieuwsgierig. Terecht, want de dia’s geven een absoluut fantastisch beeld van een voorbije periode, te interessant om alleen maar te bekijken en verder niets mee te doen. We besluiten op reis te gaan naar Spanje, op zoek naar de plaatsen die op de dia’s staan, en te zien hoe het land zich in ruim 60 jaar ontwikkeld heeft en veranderd is. Het ‘reizen in het voetspoor van’ levert enorm veel reisplezier, geweldige ontmoetingen en verrassende ontdekkingen op. En ook veel vragen. Hoe was het bijvoorbeeld om in die tijd, in een auto met caravan, in Spanje rond te reizen? In een ANWB-reisgids voor Spanje¹ uit 1965 staat te lezen: ‘De voornaamste hoofdwegen verkeren in een toestand, die voldoende is om aan het verkeer van thans het hoofd te bieden, maar vooral van de tertiaire wegen zijn er vele nauwelijks geschikt voor autoverkeer’.

In 2013 publiceerde Lily Coenen een proefschrift over het beeld van Spanje van 1860 tot 1960 zoals dat in Nederland bestond². In dit blog laten we met enkele foto’s zien wat Hans Leusden, hoewel waarschijnlijk uitgaande van een vergelijkbaar beeld, in werkelijkheid vastlegde. Alle foto’s zijn gescand en gerestaureerd door Jaap van Driel.

Voor het beeld van Spanje in Nederlandse reisboeken heeft Lily Coenen o.a. geput uit dit boekje³, met de veelzeggende ondertitel Liefde * bloed * mystiek en vuur.

Theo Stols wijdt een heel hoofdstuk aan de Spaanse vrouw, aan haar ’natuurlijke schoonheid [……], prachtige, grote ogen en blauw-zwart krullend haar. Zij bezit een trotse gang, een aangeboren gratie en verleidelijke charme’⁴. Hans heeft tijdens de reis veel foto’s gemaakt van vrouwen. Opvallend is, dat die vrouwen vaak niet die adembenemende schoonheden zijn die Stols voor ogen had. We zien vooral vrouwen die hard aan het werk zijn, met de schort voor, getuige onder andere de volgende foto’s:

Coenen constateert ook dat Spanje vaak gezien werd als een land waar de middeleeuwen

nog zichtbaar waren. Eeuwenoude tradities die in de rest van West-Europa verdwenen waren, waren in Spanje nog levend ⁵ en de echte ‘reiziger’ ging op reis om die te ontdekken en, zoals in het geval van Hans en Weina, vast te leggen, om dat terug in Nederland te laten zien.

Het stierengevecht was voor de meeste mensen buiten Spanje onlosmakelijk verbonden met dat land. Hans en Weina bezochten dan ook de Venta del Batán in Madrid, de plaats waar de vechtstieren leven zolang ze niet aan de beurt zijn om in de arena aan hun eind te komen. Ook woonden ze in Madrid een corrida bij. Tegenwoordig heerst er bij velen vanwege de behandeling van de dieren een afkeer van deze traditie, maar in die tijd kon Theo Stols schrijven dat ‘……het stierengevecht meer is dan een brutale strijd van de mens tegen een wild dier zonder verdediging, maar dat het een kunstig spel is van moed en gratie tegen de brute levensmacht van een sterk beest, dat een eervolle dood sterft in de arena’.⁶

Hans en Weina hebben in 1959 zo’n 4000 km gereden, afgaande op deze, op een foto

vastgelegde, route.

Met ‘werkboekjes’ met de gescande en afgedrukte foto’s erin hebben wij inmiddels (in 2022 en 2023) een deel van hun reis gemaakt en hebben we een flink aantal mooie fotoparen (toen en nu) kunnen produceren. De foto’s van toen vormen een waardevol tijdsbeeld, de foto’s van nu laten goed zien hoezeer Spanje veranderd is. We delen de foto’s en de verhalen van de reizigers van nu, in het voetspoor van hun ondernemende oom en tante van toen, graag met andere reizigers, Spanje-liefhebbers en degenen die het leuk vinden om over onze speurtocht te lezen en de bijbehorende foto’s te zien.

Dit blog voor El Museo del Turismo is hiervoor een eerste aanzet.

Marijke Heijloo

Foto’s: Hans Leusden

Fotoredactie: Jaap van Driel

NB. Het is niet toegestaan om zonder toestemming van Marijke Heijloo en Jaap van Driel foto’s over te nemen of te reproduceren.